โด่ไม่รู้ล้มชื่อสมุนไพร โด่ไม่รู้ล้มชื่ออื่นๆ / ชื่อท้องถิ่น หญ้าไก่นกคุ้ม , หญ้าสามสิบสองหาบ , หญ้าไฟนกคุ้ม , หนาดผา (ภาคเหนือ) , ขี้ไฟนกคุ่ม (เลย) , หญ้าปราบ (ภาคใต้) , หนาดมีแคลน (สุราษฎร์ธานี) , เคยโป๊ , ตะชีโกวะ (กะเหรี่ยง) , ก้อมทะ (ลั๊วะ) , จ่อเก๋ (ม้ง)ชื่อวิทยาศาสตร์ Elephantopus scaber Linn. ชื่อสามัญ Prickly-Leaved Elephant’s Footวงศ์ ASTERACEAE ถิ่นกำเนิด[url=https://www.disthai.com/17028781/%E0%B9%82%E0%B8%94%E0%B9%88%E0%B9%84%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B8%A3%E0%B8%B9%E0%B9%89%E0%B8%A5%E0%B9%89%E0%B8%A1]โด่ไม่รู้ล้ม[/url] เป็นพืชที่ถูกเรียกชื่อตามรูปแบบของลำต้นที่เมื่อถูกเหยียบย่ำหรือถูกทับก็จะแบนราบลงไปกับพื้นดิน แต่ว่าเมื่อเวลาผ่านไปเพียงแต่ชั่วขณะหนึ่ง ลำต้นก็จะกลับมาตั้งโด่เหมือนเดิมก็เลยเป็นต้นเหตุของชื่อ โด่ไม่รู้ล้ม ซึ่งพืชนี้ข้อมูลถิ่นกำเนิดที่จริงจริงยังไม่แน่ชัดแต่ว่าจัดเป็นพืชในเขตร้อนที่เจอได้ในประเทศเขตร้อนทั่วทั้งโลก รวมทั้งเมืองไทยด้วย ซึ่งในประเทศไทยสามารถพบได้ทั่วทุกภาคของประเทศ และก็พบได้บ่อยตามป่าดิบ ป่าสนเขา ป่าเต็งรัง รวมทั้งป่าโปร่งที่มีภาวะของดินเป็นดินร่วนคละเคล้าทราย
ลักษณะทั่วไป โด่ไม่รู้ล้ม จัดเป็นไม้ล้มลุก ลำต้นสั้น กลม ชี้ตรง สูง 10-30 ซม. ตามผิวลำต้น มีขนสีขาวตรงละเอียดห่าง สาก ใบเป็นใบโดดเดี่ยวอยู่บริเวณเหนือเหง้าติดกันเป็นวงกลม เรียงสลับชิดกันอยู่เป็นกระจุก คล้ายกุหลาบซ้อนที่โคนต้น รูปแบบของใบเป็นรูปหอกหัวกลับ แผ่นใบกว้างโดยประมาณ 3-5 ซม.รวมทั้งยาวประมาณ 8-20 ซม. ขอบของใบหยักหรือเป็นจะคล้ายฟันเลื่อยห่างๆมีเส้นกิ้งก้านของใบประมาณ 12-15 คู่ ส่วนของใบที่ค่อนไปทางปลายจะผายกว้าง แล้วสอบเป็นแหลมทู่ๆส่วนโคนใบจะสอบแคบจนกระทั่งก้านใบ มีเนื้อใบครึ้มสาก ผิวใบจะมีขนสากเล็กๆขนตรงห่างมีสีขาว และก็มีขนต่อมห่างอยู่ทั้งสองด้าน โดยท้องใบจะมีขนมากกว่าข้างหลังใบ แผ่นใบมักแผ่ราบไปกับพื้นดิน ก้านใบยาวราวๆ 0.5-2 ซม. หรือไม่มีก้านใบ ดอกช่อแทงออกมาจากกึ่งกลางต้น ช่อดอกรูปขอบขนาน มี 4 ดอกย่อย ยาว 8-10 มม. เส้นผ่านศูนย์กลาง 2-3 มม. ดอกย่อยขนาดเล็กดอกรูปหลอดสีม่วง หลอดกลีบยาว 3-3.5 มิลลิเมตร เกลี้ยง ปลายกลีบยาว 1.5-2 มิลลิเมตร ไม่มีขน เกสรเพศผู้สีเหลือง มีอับเรณูยาว 2.2-2.3 มม. ปลายแหลม ฐานเป็นติ่งแหลม ก้านชูอับเรณูยาว 1.5-1.7 มม. เกสรเพศเมียมีก้านเกสรยาว 7-8 มิลลิเมตร ยอดเกสรยาว 0.5-0.6 มิลลิเมตร มีขนที่ปลายยอดและก็จบที่รอยแยก แต่ละช่อย่อยมาอยู่รวมกันเป็นช่อกลุ่มกลมที่ปลายก้านดอก บริเวณโคนกลุ่มดอกมีใบประดับแข็งรูปสามเหลี่ยม แนบอยู่ 3 ใบ ยาว 1-2 เซนติเมตร กว้าง 0.5-1.5 ซม. ขอบของใบเรียบปลายเรียวแหลม ที่ผิวใบทั้งคู่ด้านมีขนตรงสีขาว ออกที่ปลายยอดแบบช่อแยกแขนง ก้านช่อดอกมีความยาวได้ถึง 8 ซม.และก็มีขนสาดๆอยู่ทั่วไป ส่วนฐานรองดอกจะแบนรวมทั้งหมดจด มีเส้นผ่านศูนย์กลางราวๆ 0.5-0.7 มม. วงใบประดับประดาเป็นรูปขอบขนาน มี 2 ชั้น สูงราว 7-10 มม. มีเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 2-3 มม. ใบตกแต่งเหมือนรูปหอก ผิวด้านนอกมีขนตรง ส่วนขอบใบมีขนชุดครุย ชั้นนอกเป็นรูปใบหอกยาวราว 4-6 มม.และกว้างประมาณ 0.5-1.5 มิลลิเมตร ปลายแหลม ส่วนชั้นที่ 2 เป็นรูปขอบขนานกว้างประมาณ 1-2 มม.รวมทั้งยาวประมาณ 8-10 มม. ปลายแหลม สีขาว เป็นเส้นตรงแข็ง มี 5 เส้น เรียง 1 ชั้น ยาวราวๆ 5-6 มิลลิเมตรส่วนผลได้ผลสำเร็จแห้งและไม่แตก ลักษณะของผลเล็กรวมทั้งเรียว เป็นรูปกรวยแคบ ผิวด้านนอกผลมีขนหนาแน่น ยาวราว 2.5-3 มิลลิเมตรและก็กว้างโดยประมาณ 0.4-0.5 มม. ผลไม่มีสัน
การขยายพันธุ์ โด่ไม่รู้ล้มเป็นไม้ล้มลุกที่ทนแล้งได้ดี สามารถแพร่พันธุ์ได้หลายวิธี ตัวอย่างเช่น การเพาะเมล็ดหรือการแยกต้นแยกหัว ที่สามารถปลูกภายในแปลงหรือปลูกใส่กระถางได้โดยการปลูกโด่ไม่รู้ล้มนั้นก็เช่นเดียวกับการปลูกพืชปกติ คือ จัดเตรียมหลุมรวมทั้งรองตูดหลุมใส่ต้นจำพวกลงไปกลบดินแล้วรดน้ำพอเปียกแต่สภาพดินที่ปลูกควรจะเป็นดินร่วมปนทราย และควรปลูกกลางแจ้ง เนื่องจากว่าโด่ไม่รู|ไม่รู้เรื่อง|ไม่เคยรู้|ไม่เคยทราบ|ไม่ทราบ|ไม่รู้จัก}ล้มเป็นพืชที่ชอบแดดและก็ทนแล้งเจริญ
ส่วนประกอบทางเคมี
ในส่วนต่างๆของโด่ไม่รู้ล้มเจอสารกลุ่ม elephantopins รวมทั้ง deoxyelephanpin Crepiside E, cynaropicrin deacyl; cyanaropicrin-3-β-D-glucopyranoside deacyl; dotriacontan-1-ol; elephantopin, 11-13-dihydro-deoxy; elephantopin, 11-13-dihydro; elephantopin deoxy; elephantopin, iso-deoxy; friedelanol, epi; friedelinol, epi; lupeol; stigmasterol; stigmasterol 3-O- β-D-glucoside; triacontan-1-ol; zaluzanin C, gluco; scabertopin
ประโยชน์/สรรพคุณ หนังสือเรียนยาไทย ทั้งต้น มีรสกร่อยขมให้เป็นยาขับฉี่ แก้ไข้ แก้ไข้จับสั่น ขับน้ำเหลืองเสีย แก้บิด แก้ท้องร่วง แก้ไอ แก้วัณโรค บำรุงหัวใจ ขับเหงื่อ ขับเมนส์ขับพยาธิตัวกลม แก้ฉี่ทุพพลภาพ บำรุงความกำหนัด แก้กษัยขับไส้เดือน แก้กามโรค แก้บวมน้ำ แก้นิ่ว แก้ไข้หวัด แก้เจ็บคอ แก้ตาแดง แก้โรคดีซ่าน แก้เลือดกำเดาออกง่าย แก้ฝี แก้แผลมีหนอง แก้แผลงู แก้แมลงเป็นพิษกัดต่อย แก้อักเสบ แก้แผลในกระเพาะอาหาร แก้แผลยุ่ยในปาก แก้เหน็บชา ราก รสกร่อยขม ขับฉี่ แก้ไข้ตัวร้อน แก้ไข้หวัด แก้ไอเรื้อรังแก้ท้องร่วง แก้บิด ขับพยาธิ ขับระดู บีบมดลูก ต้มเอาน้ำอมแก้ปวดฟัน แก้ฝี แผลมีหนอง บวมอักเสบทั้งหลาย เป็นยาคุมสำหรับหญิงที่คลอดบุตรใหม่ เป็นยาบำรุง เป็นยาขับไส้เดือน รักษาโรคชาย ต้มดื่มแก้อาเจียน ใบ รสกร่อยฝาด รักษารอยแผล แก้โรคผิวหนัง แก้ไข้ ขับฉี่ แก้เมื่อยล้า รักษากามโรค รักษาโรคชาย เป็นยาคุมกำเนิดสำหรับหญิงที่คลอดบุตรใหม่ เป็นยาบำรุง เป็นยาขับไส้เดือน แก้ไอ นำไปสู่ความกำหนัด รากแล้วก็ใบ รสกร่อยฝาดขับปัสสาวะ แก้ท้องเสีย แก้โรคแผลในกระเพาะอาหารแก้บิด แก้กามโรคในสตรี ไม่กำหนดส่วนที่ใช้ ชูกำลัง ชูกำลัง ตัดกษัย บำรุงกษัยไม่ให้เกิด แก้ปัสสาวะทุพพลภาพ บำรุงความกำหนัด ขับฉี่ แก้ไข้จับสั่น แก้ไอ แก้ไข้ ขับพยาธิไส้เดือน แก้กามโรค แก้โรคหลอดลมอักเสบ แก้ปวดบวม แก้ตับอักเสบ แก้บิด รักษาตัวบวม รักษาไตอักเสบ
ตำรายาประจำถิ่น ใช้ รากต้มน้ำกิน แก้ไอ ชูกำลัง บำรุงความสามารถทางเพศ ร้อนใน หิวน้ำ แก้ไข้ ราก ต้มน้ำกินหรือดองเหล้าดื่ม กับยากำลังเสือโคร่ง ม้ากระทืบโรงบำรุงร่างกายแก้เมื่อยเนื้อเมื่อยตัว ราก ลำต้น ใบ แล้วก็ผล ต้มน้ำกิน แก้โรคกระเพาะของกิน แก้ไอ
หนังสือเรียนแพทย์แผนจีน โด่ไม่รู้ล้มกล่าวไว้ว่า ” อีกทั้งต้น มีรสขมเผ็ด ฤทธิ์เย็น เข้าเส้นลมปราณ ปอด ตับและก็ม้าม คุณประโยชน์ แก้เจ็บคอ รักษาต่อมทอนซิลอักเสบ แก้บวมน้ำภายในร่างกาย โรคกำเดาห้ามเลือด นิ่วในทางเดินฉี่ ขับเยี่ยว ฝีด้านในและก็ข้างนอก ใช้ภายนอกแก้โรคผิวหนัง แก้พิษงู แมลงสัตว์กัดต่อย
ส่วนในทางหมอแผนปัจจุบัน ระบุว่า โด่ไม่รู้ล้มอาจช่วยเรื่องบำรุงร่างกาย แก้อาการหมดแรง ช่วยทำให้มีกำลัง รวมทั้งมีฤทธิ์สำหรับในการช่วยถอนพิษไข้แก้อาการตัวร้อน แก้ไอ แก้อ้วก แก้ท้องร่วง โดยแนวทางรับประทานที่ดีเยี่ยมที่สุดคือการนำมาต้นน้ำดื่ม แล้วก็ยังสามารถช่วยลดการเสี่ยงสำหรับเพื่อการเกิดโรคมะเร็งต่อมลูกหมากได้ โดยมีรายงานศึกษาว่าที่เอทานอลที่สกัดได้จากโด่ไม่รู้ล้มมีค่าความเข้มข้นซึ่งสามารถช่วยลดความเสี่ยงสำหรับในการเกิดมะเร็งต่อมลูกหมาก นอกเหนือจากนี้ด้านการแพทย์ยังนำโด่ไม่รู้ล้มไปสกัดเพื่อรักษาอาการอักเสบจากการต่อว่าดเชื่อชนิดต่างๆอาทิเช่นไส้อักเสบ ต่อมน้ำเหลืองอักเสบ รวมทั้งยับยั้งเชื้อโรคแล้วก็เชื้อแบคทีเรีย ช่วยรักษาอาการที่เกี่ยวกับระบบฉี่ดังเช่นว่าช่วยในการขับปัสสาวะ แก้อาการขัดเบาซึ่งเป็นอาการเริ่มของทางเท้าเยี่ยวอักเสบ ช่วยลดการเกิดนิ่ว และก็ยังมีฤทธิ์ช่วยบำรุงรักษากำหนัดเพิ่มอารมณ์ทางเพศทั้งยังในสตรีรวมทั้งผู้ชาย ช่วยฟื้นฟูและบำรุงสมรรถภาพ ช่วยลดภาวะของลับแข็งช้า อ่อนตัวเร็ว และหลั่งเร็วในผู้ชาย ทำให้โด่ไม่รู้ล้มจึงเป็น 1 ในสมุนไพรที่นิยมนำไปสกัดเป็นยาหรือสินค้าเสริมของกินที่ให้สรรพคุณสำหรับการเสริมสร้างสมรรถนะทางเพศ
ต้นแบบ / ขนาดวิธีใช้
• แก้เลือดกำเดา ใช้ต้นสด 30-60 กรัม (หรือต้นแห้ง หนัก 10-15 กรัม) ต้มกับเนื้อหมูพอประมาณ รับประทานติดต่อกันนาน 4-5 วัน
• แก้โรคตับเหลือง ใช้ต้นสด 120-240 กรัม ต้มกับเนื้อหมูพอประมาณ กินติดต่อกันเป็นเวลานาน 4-5 วัน
• แก้ท้องมาน ใช้ต้นสด 60 กรัม ต้มเอาน้ำ ยามเช้า-เย็น หรือต้มกับเนื้อหมูกิน
• แก้ขัดเบา ใช้ต้นสด15-30 กรัม ต้มเอาน้ำกิน
• แก้นิ่ว ใช้ต้นสด 90 กรัม ต้มกับเนื้อหมู 120 กรัม เพิ่มน้ำใส่เกลือนิดหน่อย ต้มต้ม กรองมัวแต่น้ำ แบ่งไว้ดื่ม 4 ครั้ง
• แก้ต่อมทอนซิลอักเสบ แก้เจ็บคอ ใช้ต้นแห้ง 6 กรัม แช่ในน้ำร้อน 300 ซีซี(ราวขวดแม่โขง) นาน 30 นาที รินเอาน้ำกินหรือจะบดเป็นผงปั้นเม็ดไว้กินก็ได้
• แก้ต่อมน้ำเหลืองอักเสบ ใช้ต้นสด 30 กรัม ต้มเอาน้ำ
• แก้ฝีบวมหรือฝีเป็นหนอง ใช้ต้นสด ตำผสมเกลือบางส่วน ละลายน้ำส้มสายชูเพียงพอข้นๆพอก
• แก้ฝีฝักบัว ใช้ต้นสด 25 กรัม ใส่น้ำ 1 ขวด และเหล้า 1 ขวด ต้มดื่มและก็ใช้ต้นสดต้มกับน้ำ เอาน้ำล้างหัวฝีที่แตก
รักษาโรคผิวหนังต่างๆและก็ใช้ทาแผล โดยใช้ใบสด 2 กำมือ มาต้มกับน้ำมันที่ทำขึ้นมาจากมะพร้าวแล้วใช้ทาบริเวณที่เป็น หรือใช้รากรวมทั้งใบ (สดหรือแห้งก็ได้) 2 กำมือ ต้มดื่มแก้ท้องร่วง แก้กระเพาะเป็นแผล ช่วยขับฉี่ หรือใช้อาบในสตรีหลังคลอด ส่วนรากใช้ตำผสมพริกไทย แก้อาการปวดฟัน หรือใช้รากต้มกับน้ำแล้วก็ใช้อบแก้ปวดฟันก็ได้เช่นเดียวกัน
การศึกษาเล่าเรียนทางเภสัชวิทยา สารสกัดต่างๆของโด่ไม่รู้ล้มมีฤทธิ์ลดไข้ ลดการอักเสบ ลดระดับความดันเลือด รวมทั้งมีความเป็นพิษต่อเซลล์ของมะเร็งต่อมลูกหมาก ยับยั้งเชื้อแบคทีเรีย ยับยั้งเชื้อไวรัส ต้านความเป็นพิษต่อตับ ลดไข้ ลดการอักเสบ ลดระดับความดันเลือดและก็ยั้งการเคลื่อนไหวของลำไส้เล็กกระตุ้นมดลูก ยั้งเอนไซม์ reverse transcriptase, glutamate-oxaloacetate-transaminase แล้วก็ glutamate-pyruvate-transaminase มีการเรียนรู้ผลของโด่ไม่รู้ล้มในหนูเพศผู้ต่อความกำหนัด ประสิทธิภาพน้ำกาม ของลับเสริม ขนาดและก็กล้ามลึงค์ และก็รูปร่างเพศลูก พบว่าสมุนไพรโด่ไม่รู้ล้ม มีฤทธิ์กระตุ้นกำหนัดแล้วก็ทำให้ระดับ testosterone สูงขึ้นในหนูแรท แต่ว่าในขนาดสูงกลับทำให้ระดับ testosterone และก็เชื้อสเปิร์มน้อยลง เพิ่มการเกิด libido เปลี่ยนแปลงค่า osmolality รวมทั้งจำนวนอสุจิของน้ำกาม ลดเปอร์เซ็นต์อสุจิเคลื่อนไหว เพิ่มน้ำหนักอวัยวะเพศเสริม รวมทั้งเพิ่มสัดส่วนเพศลูก (เพศภรรยา/เพศผู้)
การเรียนทางพิษวิทยา
จากการศึกษาพบว่าน้ำต้มโด่ไม่รู้ล้ม หรือสารสกัด 50% เอทานอลจากพืชทั้งต้น ไม่มีพิษ เมื่อให้หนูถีบจักรรับประทานแม้ว่าจะให้ในขนาดมากถึง 6.0 กรัม/โล รวมทั้งพบว่าขนาดของสารสกัดทั้งสองชนิดที่ทำให้หนูถีบจักรตายปริมาณร้อยละ 50 มีค่ามากกว่า 2 กรัม/โล เมื่อฉีดเข้าทางท้อง
สารสกัดรากและใบที่หมักกับสุราโรง 40 ดีกรี เมื่อนำมาป้อนหนูทดลองในขนาดความเข้มข้น 2,000 มก.ต่อกก. เพียงแค่ครั้งเดียว แล้วเก็บผลในวันที่ 14 ผลการทดลองพบว่าหนูไม่แสดงอาการผิดปกติ ส่วนการทดสอบความเป็นพิษแบบระยะสั้น พบว่าไม่ต่างอย่างมีความนัยสําคัญของน้ำหนักตัว น้ำหนักตับ ไต ม้ามหัวใจ adrenal cortex รวมทั้งอัณฑะ และระดับเอนไซม์ BUN creatinine AST และ ALT ของหนูทุกกรุ๊ป
ข้อเสนอแนะ / ข้อควรระวัง 1. สตรีตั้งท้องไม่ควรรับประทานอาหารเสริมหรือยาแผนโบราณที่มีส่วนประกอบจากโด่ไม่รู้ล้ม
2. ผู้ที่มีอาการปัสสาวะมากไม่ปกติไม่ควรใช้โด่ไม่รู้ล้มด้วยเหตุว่ามีสรรพคุณสำหรับในการขับฉี่ ซึ่งอาจส่งผลให้อาการรุนแรงขึ้น
3. ผู้ที่มีภาวะหยางพร่อง (กลัวหนาว , แขนขาเย็น , ไม่อยากดื่มน้ำ , ถ่ายเหลว , ตัวซีดเซียว , อยากนอนหงาวหาว นอน) ไม่สมควรใช้โด่ไม่รู้ล้ม
เอกสารอ้างอิง- ไพบูลย์ แพงเงิน.สมุนไพรรู้ใช้ไกลโรค (สมุนไพรคู่บ้าน 2).กรุงเทพฯ:มติชน.2556.272 หน้า.
- ผศ.ดร.วีณา นุกูลการ. โด่ไม่รู้ล้ม.สมุนไพรกับภาวะหย่อนสมรรถภาพทางเพศ.สำนักงานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล.https://www.disthai.com/
- โด่ไม่รู้ล้ม.ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานีโด่ไม่รู้ล้ม.กลุ่มยาแก้อ่อนเพลีย บำรุงกำลัง บำรุงธาตุ.สรรพคุณสมุนไพร.โครงการอนุรักษ์พันธุ์กรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯสยามบรมราชกุมารี
- โด่ไม่รู้ล้ม.สารานุกรมสมุนไพร เล่ม 1 สมุนไพรสวนสิรีรุกขชาติ104.ภาควิชาพฤกษศาสตร์ คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล.
