น้ำมันขนแกะน้ำมันขนแกะ (wool-fat หรือ Adeps Lanae) เป็นผลิตภัณฑ์ที่ได้จากขนแกะ ส่วนปลายฤดูใบไม้ผลิถึงต้นฤดูร้อน น้ำมันนี้มีส่วนสำคัญเป็นคอเลสเตอรอลรวมทั้งไฮโซคอเลสเตอรอล (isocholesterol) ตลอดจนเอสเตอร์ของกรดมันประเภทอื่นๆอีกหลายอย่าง ตัวอย่างเช่น กรดแลโนแพลมิติก (lanopalmitic acid) กรดแลโนชอลิก (lanocerric acid) กรดคาร์นิวบิก (carnubic acid) กรดโอลีอิก (oleic acid) กรดไมริสติก (myristic acid) น้ำมันขนแกะนี้ใช้เป็นส่วนประกอบเพื่อดูดน้ำในการทำยาขี้ผึ้ง (ointment) และก็ยาครีม (cream) รวมทั้งใช้สำหรับทากันผิวหนังแห้งแตก โดยเฉพาะอย่างยิ่งอากาศหนาวเมื่ออากาศแห้งมากมาย น้ำมันขนแกะที่มีน้ำผสมอยู่ด้วยจำนวนร้อยละ ๒๕-๓0 (hydrated wool-fat) เรียก แลโนลิน (lanolin)
ผลดีทางยาแพทย์แผนไทยรู้จักใช้น้ำนมแกะและก็เขาแกะเป็นกระสายยารวมทั้งเครื่องยา ดังต่อไปนี้๑. นมแกะ ได้จากแกะตัวเมียที่อยู่ในวัยเจริญพันธุ์ พระหนังสือคุณประโยชน์ (แลมหาพิกัด) บันทึกไว้ว่า “น้ำนมแกะแก้โรคหืดไอ รวมทั้งจุกเสียด รุ่งโรจน์ไฟธาตุ” ยาขนานที่ ๖๖ ในตาราพระยารักษาโรคพระนารายณ์ เข้า”น้ำนมแกะ” เป็นเครื่องยาด้วย ดังนี้
สมุนไพร น้ำมันมหาวิศครรภราชไตล เอาโหราทั้งสอง หนัก ๗ บาท สคัดค้าน
ชะพลู เปล้าใหญ่ เปล้าราม เปล้าน้ำเงิน เทียน ๕ เทียนเยาวภานีเป็น ๖ โกฏทั้งยัง ๕
กานพลู ใบกระวาน ลูกเอ็น
จันทน์แดง จันทน์ขาว หางไหล มหาละลาย ลูกตลอด สิ่งละตำลึง ๑ ตรีกระฏุก เปล้าน้อย
พิมเสน รากไคร้หอม รากแฝก ไค้เครือ เปราะหอม สิ่งละ ๒ ตำลึง รากคันทา สหัสคันทา อัชระคันทา
อบเชย รากผักแผ้วแดง รัตโชติ สิ่งละ ๓ ตำลึง
รากเจตมูลเพลิงเเดง แก่นสน สิ่งละ ๔ ตำลึง
กฤษณา ใบตลอด สิ่งละ ๕ ตำลึง ลูกลางโพง ๒0 ลูก น้ำมะกรูด น้ำมะนาวน้ำมะงั่ว น้ำส้มส้า นม
วัว น้ำนม
ควาย น้ำนม
แกะ น้ำนมแพะ น้ำมันคูเลละ น้ำมันเชตะ
น้ำมันพิมเสน น้ำมันดิน สิ่งละทนาน
น้ำมันงาเชย ๗ ทนาน มะพร้าวไฟ ๓ ลูก บิดมัวแต่น้ำกะทิ หุงให้คงแต่ว่าน้ำมัน ทาแก้เส้นอุทธังคมาวาตา อโธค มาวาตา อันปน พระเลือด แล่นในพระเส้นสบาย ให้พระเส้นตึงแลกระด่างนั้นออกเป็นประจำ เราพพุทธเจ้าออกพระสิธิสารประกอบทูลเกล้าฯ มอบให้ทรง ณ วัน ๓ ฯ ๑0 เย็น ศักราช ๒๒๓0 ปีขาล อัฐศกฯ
๒.เขาแกะ ได้จากเขาของแกะทั้งเพผู้รวมทั้งเพศภรรยา ใช้เป็นเครื่องยาในยาไทย ได้แก่ “ยาจักรวาลฟ้าครอบ” ในพระหนังสือธาตุวิภังค์ ซึ่งมีบันทึกไว้ดังต่อไปนี้ยาชื่อจักรวาลฟ้าครอบ แก้พิษไข้กาฬทั้งหมด สารพันพิษอันใดๆก็ดีแล้ว พิษรอยดำภายในด้านนอก ในกังวลในใจดีแล้ว แลพิษกาฬทั้งผอง ๗๐๐ จำพวกที่ไม่ได้ขึ้นมาทำพิษ คุดอยู่ในหัวใจแลตับปอดทั้งยังข้างในก็ดี แลหลบอยู่ตามผิวหนังข้างในก็ดี แลพิษโรคฝีดาษฝีหัวเดียว ก็ดี ตานทรางดีแล้ว ท่านให้ยำยาขนานใหญ่นี้ไว้แก้ เว้นไว้แต่บุราที่กรรมแลเดี๋ยวนี้บาปนอกจากนั้นหายสิ้นแล แพทย์ทั้งสิ้นควรเร่งทำยาขนานนี้ขึ้นไว้ให้เถอะ ก็เลยจะสู้กันกับรอยดำ ๗๐๐ ชนิดได้ ท่านให้เอา เขี้ยวเสือ ๑ เขี้ยวหมู ๑ เขี้ยวหมี ๑ เงี่ยงปลาฉนาก ๑ เงี่ยงปลากระเบน ๑ นอแรด ๑ งา ๑
เขากุย ๑
เขากวาง ๑ เขาแพะ ๑ เขาแกะ ๑ ทั้งนี้คั่วให้ไหม้เกรียม หวายตะค้า ๑ หวายตะมอย ๑ เจ็ตต้นภังคี ๑ สังกะระณี ๑ ดอกสัตบุศย์ ๑ สัตตบตระหนี่ช ๑ สัตบัน ๑ บัวหลวง ๑ บัวขม ๑ บัวเผื่อน ๑ จงมายากลนี ๑ พิกุล ๑
บุนนาค ๑
สาระภี ๑ มลิซ้อน ๑ มลิลา ๑ ดอกจำปา ๑ ดอกกระดังงา ๑
กฤษณา ๑ กะลำภัก ๑ ขอนดอก ๑ ใบพิมเสน ๑ พิมเสนเกล็ด ๑
การะบูร ๑ น้ำประสานทอง ๑ โกฏ ๕ หนึ่ง เทียน ๕ หนึ่ง
ลูกจันทร์ ๑
ดอกจันทร์ ๑
กระวาน ๑
กานพลู ๑ สมุลแว้ง ๑ เห็ดกะถินขาว ๑ เห็ดกะถินสวรรค์ ๑ เห็ดมะพร้าว ๑ เห็ดตาล ๑ เห็ดงูเห่า ๑ เห็ดมะขาม ๑ เห็ดไม้รัง ๑ เห็ดไม้แดง ๑ เห็ดตับเต่า ๑ หัวมหากาฬทั้งยัง ๕ หนึ่ง ยาทั้งนี้เอาส่วนเท่ากัน สารพัด (ดี) เป็นน้ำกระสายบดปั้นแท่งไว้ แก้กาฬ ๗๐๐ พวก แก้ได้ทุกสิ่ง น้ำกระสายยายักใช้เอาตามแต่ที่ชอบด้วยโรคนั้นเหอะ แก้ในวสันตฤดู คือน่าฝนแล
