เกล็ดสะระแหน่ (Menthol)เกล็ดสะระแหน่เป็นยังไง เมื่อเอ๋ยถึงเกล็ดสะระแหน่หลายคนอาจไม่รู้จักแต่ถ้าเอ๋ยถึงเมนทอล (Menthol) แล้วละก็น่าเชื่อว่าคงรู้จักกันอย่างดีเยี่ยม แต่โดยความจริงแล้วเกล็ดสะระแหน่ก็คือเมนทอลนั่นเอง เพียงแต่เกล็ดสะระแหน่เป็นชื่อเรียกของไทย ส่วนเมนทอลเป็นชื่อสากลนาๆประเทศนิยมเรียกกัน ซึ่งเกล็ดสะระแหน่ หรือเมนทอลนั้นเป็นสารชนิดหนึ่งที่เจอในน้ำมันหอมระเหยที่สกัดได้ สะระแหน่ไทย มินท์ หรือสะระแหน่ฝรั่ง รวมทั้งสะระแหน่ญี่ปุ่นด้วย โดยเกล็ดสะระแหน่จะมีลักษณะเป็นผลึกสีขาว มีกลิ่นแล้วก็รสหอมเย็น (มีรายงานว่าในใบสะระแหน่เจอสารเมนทอลอยู่มากถึง 80-89% อย่างยิ่งจริงๆ) ทั้งนี้เกล็ดสะระแหน่มักถูกนำมาใช้คุณประโยชน์ในด้านการปรุงแต่งกลิ่นอาหาร ของหวาน ขนมก็อบแก็บต่างๆรวมไปถึงอุตสาหกรรมเครื่องแต่งตัวและแวดวงผลิตยายาทาภายนอกและยาสำหรับกินด้วย
สูตรทางเคมีและก็สูตรโครงสร้าง
เกล็ดสะระแหน่ (Menthol) เป็นสารจำพวกแอลกอฮอล์ที่ได้จากธรรมชาติ อาทิเช่น น้ำมันไม่นต์ (mint oil) ที่สังเคราะห์ขึ้น เรียกอีกชื่อหนึ่งว่า 5-เมทิล-2-(1-เมทิลเอทิล)-ไซวัวลเฮกซะนอล (5-methyl-2-(1-methylethyl)-cyclohexanol) มีสูตรเคมี C¹ºH²ºO น้ำหนักโมเลกุล 156.27 และมีสูตรส่วนประกอบทางเคมีดังนี้
ที่มาที่ไป เกล็ดสะระแหน่แค่เพียงชื่อก็สามารถบอกมูลเหตุของสารจำพวกนี้แล้ว เพราะโดยธรรมชาติของการเรียกขื่อสารต่างๆของไทยนั้น ชอบเรียกตามแหล่งวัตถุดิบซึ่งสามารถสกัดได้ ซึ่งเกล็ดสะระแหน่ก็ด้วยเหมือนกัน โดยเกล็ดสะระแหน่นั้นสกัดได้จากเปปเปอร์มินต์ (ฟวันออกกลาง ปัจจุบันนี้เพาะปลูกกันอย่างกว้างขวางในหลายบริเวณทั้งโลก มีลักษณะทางวิชาพฤกษศาสตร์เป็นเป็นพืชมีลำต้นใต้ดิน เติบโตได้ถึง 30-90 เซนติเมตร (12-35 นิ้ว) ลำต้นยืดออกกว้าง ใบยาว 4-9 ซม. (1.6-3.5 นิ้ว) กว้าง 1.5-4 ซม. (0.59-1.57 นิ้ว) ใบสีเขียวเข้ม ดอกสีม่วงยาวขนาด 6-8 มิลลิเมตร (0.24-0.31 นิ้ว) และสะระแหน่ (mint Spearmint) ซึ่งเป็นพืชผักพื้นบ้านของไทยประเภทหนึ่ง ชื่อวิทยาศาสตร์ : Mentha cordifolia Opiz. ตระกูล : Labiatae ชื่อสามัญ : Spearmint Mint Kitchen mint
ลักษณะทางวิชาพฤกษศาสตร์ คือ ราก แล้วก็ลำต้น สะระแหน่มีลักษณะลำต้นพร้อมเลื้อย มีเฉพาะรากฝอย ขนาดเล็ก แล้วก็สั้น ลำต้นสูงราว 15-30 เซนติเมตร ลำต้นมีลักษณะเป็นเหลี่ยม ผิวลำต้นมีสีแดงอมม่วงจนถึงปลายยอด ลำต้นสามารถแตกเหง้าเป็นต้นใหม่จนกระทั่งขยายเป็นกอใหญ่ และลำต้นแตกกิ่งกิ้งก้านจำนวนไม่น้อยสะระแหน่ ลำต้นทอดเลื้อยแผ่ไปตามดิน ลำต้นเป็นเหลี่ยม สีเขียวแกมม่วงน้ำตาล แตกกิ่งก้านมาก ใบเดี่ยวมีสีเขียว ขอบใบหยักเป็นฟันเลื่อย พื้นใบตะปุ่มตะป่ำ มีกลิ่นหอมฉุน ดอกช่อ ออกเป็นกลุ่มที่ซอกใบ ใบใบสะระแหน่ ออกเป็น ใบคนเดียว รวมทั้งออกเป็นคู่ๆตรงข้ามกันบนกิ่ง ลำต้น ใบมีสีเขียว ทรงรี กว้างประมาณ 1.5 – 3.5 ซม. แล้วก็ยาวประมาณ 2 – 7 เซนติเมตร ผิวใบย่นย่อเป็นเกลียวคลื่น ขอบของใบหยัก ปลายใบมนหรือแหลม ดอกดอกสะระแหน่ออกเป็นช่อ เหนือซอกใบบริเวณปลายยอด แต่ละช่อมีดอกมากมาย ดอกมีสีชมพูอมม่วง ประกอบด้วยกลีบเลี้ยง 5 กลีบ รวมทั้งกลีบดอกไม้ที่เชื่อมชิดกันเป็นกรวยตื้น 4 กลีบ ด้านในดอกมีเกสรตัวผู้ 4 อัน ส่วนเกสรตัวเมียจะไม่ค่อยพบดอกสะระแหน่ ผล ผลสะระแหน่มีสีดำ ขนาดเล็ก มีรูปผลเป็นรูปกระสวย เปลือกผลสะอาดมัน ทั้งนี้ ผลสะระแหน่มักไม่ติดผลให้มองเห็นหลายครั้งนัก ด้วยเหตุว่ามีดอกที่เป็นหมันเป็นส่วนมาก
น้ำมันหอมระเหย ในใบสะระแหน่ของไทย (Spearmint) มีสีเหลืองใส มีความหนาแน่นราว 0.904 มีสารเคมีหลายชนิด เช่น
– menthol 63.5 %
– p-menthone19.5 %
– pluegone 42.9-45.4 %
– isomenthone12.9 %
– piperitone12.2 %
– Menthone 15-32 %
– Menthyl acetate3-10 %
– piperitone 38.0 %
– piperitenone 33.0 %
– α-terpeneol 4.7%
– limonene
– hexenolphenylacetate
– enthyl amylcarbinal
คุณประโยชน์/สรรพคุณ คุณประโยชน์ของเกล็ดสะระแหน่ คือ มีฤทธิ์เย็น ช่วยทุเลาอาการวิงเวียนหัว หน้ามืดตาลาย อ้วกอ้วก ช่วยทำให้ร่างกายชื่นบานตื่นตัว ทุเลาอาการหวัด คัดจมูก แก้ไอ แก้ไข้ ลดการกระหายน้ำ ลดการเกร็งของกล้าม ขับเยี่ยว ขับประจำเดือน นอกจากนั้นกลิ่นหอมยวนใจๆของมันยังช่วยคลายเครียดและก็แก้ปวดศีรษะได้ บรรเทาลักษณะของการปวดศีรษะ ช่วยขับลม บรรเทาอาการท้องอืด ท้องเฟ้อ จุกเสียดแน่น รวมทั้งมักใช้แต่งกลิ่นและรสยา ดังเช่น ยาเคลือบกระเพาะอาหาร อีกทั้งมีฤทธิ์เป็นยาชาเฉพาะที่อย่างอ่อนๆลดการบวมของเส้นเลือดที่จมูก แล้วก็ลดอาการปวดต่างๆในร่างกาย สารนี้เมื่อสัมผัสกับผิวหนังทำให้รู้สึกเย็น
การศึกษาทางเภสัชวิทยา ในการค้นคว้าของเกล็ดสะระแหน่พบว่ามีการศึกษาวิจัยน้อย ซึ่งส่วนมากเป็นรายงานการศึกษาทำการค้นคว้าและทำการวิจัยในน้ำมันหอมระเหยจากสะระแหน่เสียมากกว่ามีรายงานการศึกษาเรียนรู้วิจัยพบว่าในใบมินต์ มีน้ำมันรวมทั้งสารเมนทอล (เกล็ดสะระแหน่) มากถึง 80-89% พบว่าให้กลิ่นหอมเย็นลึก ช่วยทำให้รู้สึกมีชีวิตชีวา ทำให้มีการเกิดความกระชุ่มกระชวย ช่วยให้ความจำดียิ่งขึ้น รวมถึงรายงานการเล่าเรียนฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาขององค์ประกอบน้ำมันหอมระเหยจากสะระแหน่ฝรั่ง (Mentha piperita L.) โดยสำหรับการพินิจพิจารณาน้ำมันหอมระเหยจากสะระแหน่ฝรั่ง พบว่าองค์ประกอบหลักในน้ำมันหอมระเหยจากสะระแหน่ฝรั่งเป็น alpha-terpinene, isomenthone, trans-carveol, pipertitinone oxide และ beta-caryophyllene เมื่อทดลองฤทธิ์ในการต้านทานเชื้อจุลินทรีย์ พบว่า มีฤทธิ์ต้านเชื้อ E. coli , Staphylococcus aureus แล้วก็ Candida albicans นอกเหนือจากนั้น ยังมีฤทธิ์ต่อต้านอนุมูลอิสระ โดยจับกับอนุมูลอิสระ DPPH และยับยั้งการเกิด lipid peroxidation
การเล่าเรียนทางพิษวิทยา เหมือนกับการศึกษาค้นคว้าวิจัยทางเภสัชวิทยาของเกล็ดสะระแหน่ การวิจัยทางพิษวิทยาของเกล็ดสะระแหน่นี้ยังมีน้อยมาก ซึ่งนักเขียนยังไม่สามารถค้นหารวมทั้งสะสมข้อมูลมาได้
ขนาด/ปริมาณที่ควรที่จะใช้ เกล็ดสะระแหน่สามารถเอาไปใช้ได้ทั้งที่ยังไม่ตายยาที่ใช้ข้างนอกและยาที่ใช้สำหรับรับประทานโดยจำต้องนำไปเป็นส่วนประกอบเท่านั้น ไม่ควรใช้ขณะเป็นผลึก นอกจากนี้ยังมีการนำไปผสมกับผลิตภัณฑ์ต่างๆเป็นต้นว่า ยาสีฟัน ลูกกวาด หมากฝรั่ง ยาดม อื่นๆอีกมากมาย ทั้งนี้สำหรับการใช้ ตัวอย่างเช่นยาสำหรับด้านนอกอายไม่เป็นที่ไม่ค่อยสบายใจพอๆกับการใช้เป็นยาสำหรับข้างใน (ยารับประทาน) โดยองค์การอนามัยโลกได้เจาะจงขนาดของเกล็ดสะระแหน่ซึ่งสามารถ (WHO) ใช้กินได้เป็น0.2 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว รวมทั้งยังมีมีรายงานเจออาการไม่พึงประสงค์ (adverse effect) ของคนที่กิน menthol ขนาด 2 มก./กก./วัน
ข้อเสนอ/สิ่งที่จำเป็นต้องระมัดระวัง- หญิงตั้งท้องและหญิงให้นมบุตร ไม่มีข้อที่ไม่อนุญาตสำหรับการใช้ของกินหรือยาที่มีส่วนผสมของมินต์ หรือ เมนทอลแม้กระนั้นไม่สมควรใช้เกินที่องค์การอนามัยโลก (WHO) เจาะจงไว้
- สารเมนทอลนี้เมื่อสัมผัสกับผิวหนังทำให้รู้สึกเย็น แต่ในความเข้มข้นสูงและใช้ติดต่อกัน โดยการสูดดมสารนี้ อาจทำให้เกิดอาการระคายเคืองบริเวณทางเท้าหายใจ แล้วก็อาจทำให้กำเนิดปอดอักเสบได้
- เกล็ดสะระแหน่เป็นสารที่มีผลต่อระบบประสาท ด้วยเหตุผลดังกล่าวไม่สมควรใช้(ดมกลิ่น ได้แก่ ยาดม) ติดต่อกันเป็นเวลานานเพราะอาจจะส่งผลให้มีการเสพติดได้
- ถ้าเกิดผิวหนังสัมผัสเกล็ดสะระแหน่ (ที่เป็นผนึก) ในปริมาณมากอาจส่งผลให้เกิดการระคาย ผิวหนังแดง ผิวหนังไหม้ แสบและคันได้
เอกสารอ้างอิง- ฤทธิ์ทางเภสัชของน้ำมันหอมระเหยจากสะระแหน่ฝรั่ง (Mentha piperita L.) และน้ำมันเขียว Myrtus Communis L. ข่าวความเคลื่อนไหวสมุนไพร.สำนักข้อมูลสมุนไพร.คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล.
- ยุวดี จอมพิทักษ์.ผักสวนครัว.กรุงเทพฯ,2545. http://www.disthai.com/
- Galeotti Di Cesare Mannelli L, Mazzanti G, Bartolini A, Ghelardini C. Menthol: a natural analgesic compound. Neurosci Lett. 2002 Apr 12;322(3):145-8.
- เกวลิน รัตนจรัสกุล,2555.การพัฒนาฟิล์มต้านจุลทรีย์จากคาร์บอกซีเมทิลเซลลูโลสร่วมกับน้ำมันสะระแหน่
- สะระแหน่ สรรพคุณ และการปลูกสะระแหน่.พืชเกษตร.คอม เว็บเพื่อเกษตรกรไทย.เปปเปอร์มินต์.วิกิพีเดียสารานุกรมเสรี
- รศ.ยุวดี วงษ์กระจ่าง.ยาดมมีอันตรายหรือไม่.คอลัมน์ Drug Tips จุลสารคณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล.ฉบับที่5.กรกฎาคม-กันยายน 2555 หน้า 6-7.
- ข้อมูลเกี่ยวกับเมนทอล.กระดาน ถาม-ตอบ.สำนักงานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล
ผู้เขียน
หัวข้อ: เกล็ดสะระเเน่มีวิธีรักษาโรคได้อย่างไรบ้าง เเละมีประโยชน์-สรรพคุณดีๆได้อย่างไร (อ่าน 494 ครั้ง)