สมุนไพรขางปอยขางปอย Alchornea rugosa (Lour.) Muell Arg.ชื่อพ้อง A. javanensis (Bl.) Backer & Bakh.f.บางถิ่นเรียก ขางปอย ของปอยน้ำ (กึ่งกลาง) ซ่าหมากไฟ (เลย) ดับยาง (จังหวัดเชียงใหม่) เปล้าน้ำ (ลำปาง).
ไม้พุ่ม สูง 3-6 มัธยม กิ่งแข็ง กลม ตามยอดอ่อนมีขน. ใบ ผู้เดียว เรียงสลับกัน รูปขอบขนานแกมรูปหอก หรือ รูปหอกกลับ กว้าง 3-6 ซม. ยาว 9-16เซนติเมตร ปลายใบติ่งแหลม; โคนใบสอบแคบ โคนสุดมน หรือ เว้าเข้าน้อย ขอบของใบหยักแบบซี่เลื่อยตื้นๆห่างๆตรงรอยหยักมีต่อม เส้นใบโค้ง มี 7-10 คู่ ที่โคนเส้นใบด้านล่างมีขนออกเป็นกระจุก ก้านใบยาว 7-11 มม. มีขนสั้นๆหูใบยาว ปลายแหลม.
สมุนไพร ดอก ออกเป็นช่อที่ยอด แยกเพศ. ดอกเพศผู้ ออกเป็นช่อกระจัดกระจายยาว 10-20 ซม. กิ่งช่อยาวเรียว ดอกเล็ก กลม ปลายแหลมสั้น ออกหนาแน่นตลอดกิ่งช่อ กลีบรองกลีบดอก 3-4 กลีบ สีม่วง รูปกลม เกสรผู้ 5-8 อัน. ดอกเพศเมีย ออกเป็นช่อสั้น รวมทั้งอ้วนกว่าช่อดอกเพศผู้ ก้านดอกสั้นมากมาย ใบตกแต่งเล็ก มีต่อม 2 ต่อม กลีบรองกลีบดอกไม้ 6 กลีบ รูปป้อมๆโคนกลีบเว้าเล็กน้อยเป็นรูปหัวใจ ฐานดอกดก รังไข่มีพู มีขน ท่อรังไข่อ้วน รวมทั้งสั้น ปลายแยกเป็นกิ่งก้านสาขายาวๆ3 กิ่งก้านสาขา ด้านในรังไข่แต่ละช่องมีไข่อ่อนหนึ่งหน่วย. ผล ผลอ่อนสีเขียว แก่จัดจะแห้ง มี 3 พู กว้างราว 8 มิลลิเมตร ยาวประมาณ 6 มม. เมล็ด ค่อนข้างจะกลม.
นิเวศน์วิทยา: ขึ้นตามป่าดงดิบแล้ง และก็ป่าเขาดิบทั่วไป.
สรรพคุณ : ใบแล้วก็ราก น้ำต้มใบ และก็รากกินเป็นยาลดไข้ และก็แก้ไข้มาเลเรีย เม็ด กินเป็นยาถ่าย
Tags : สมุนไพร