แมลงสาบแมลงสาบเป็นแมลงที่มนูษย์รู้จักกันดีมาตั้งแต่โบราณ ชื่อ “แมลงสาบ” รวมทั้ง “แมลงแกลบ” เป็นชื่อทั่งๆไปที่คนประเทศไทยทางภาคกึ่งกลางใช้เรียกแมลงสาบในสกุล Blattidaeหลากหลายประเภท ทางโผลงคเหนือเรียก แมลงแสบ หรืออร่อย ภาคอีสานเรียก แมงกะจั๊ว กะจั๊ว หรือ กาจั๊ว ส่วนภาคใต้เรียกแมลงแกลบว่า แมงแปะหรือ แมงแป้ แมลงในวงศ์นี้พบทั่วทั้งโลกมีราว ๒๕๐ สกุล ราว ๕,๐๐๐ ประเภท
แมลงสาบจำพวกสำคัญแมลงสาบชนิดหลักๆที่เจอแพร่หลายไปทั่วทั้งโลกมี ๕ ชนิด อย่างเช่น
๑.แมลงสาบเยอรมัน มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Blattellagermanica(Linnaeus) มีชื่อสามัญว่า German cockroach หรือ water bug หรือ croton bug คนไทยเรามักเรียกแมลงแกลบบ้าน เป็นชนิดที่รู้จักกกันยอดเยี่ยมแล้วก็ดพร่หลายชนิดกว้างใหญ่พยได้มากที่สุด เป็นแมลงสาบขนาดเล็ก ลำตัวยาว ๑.๒-๑.๖ ซม. สีน้ตาลเหลืองชีด มีแถบสีน้ำตาลเข้มตามแนวยาว ๒ แถบ ทั้งคู่เพศมีปีก ตัวเมียพบได้ทั่วไปถุงไข่ที่ปลายของส่วนท้อง ออกหากินตอนเวลากึ่งกลางคือน พบในบ้านเรือน ในที่มีของกิน อย่างเช่น ที่เปียกชื้นรวมทั้งอุ่น กินของที่ตายแล้ว
๒.แมลงสาบชีบโลกตะวันออกมีชื่อวิทยาศาสตร์ว่าBlattellaorientalis(Linnaeus)มีชื่อสามัญว่า oriental cockroach หรือ black beetle ชาวไทยเรียกแมลงสาบ มีขนาดกลาง ลำตัวยาวรวม ๒.๕ ซม. ตัวเมียนั้นปีกไม่รุ่งโรจน์ แม้กระนั้นตัวผู้มีปีกยาว แม้กระนั้นปีกมัยยาวไม่พ้นส่วนท้อง เข้ามาในหมู่บ้านทางท่ออาหารท่อที่มีไว้ระบายน้ำ มักอยู่ตามดินที่ชื้อนเฉอะแฉะ เป็นแมลงสาบที่ทำให้มีกลิ่นเหม็น ทานอาหารทุกชนิด พบได้ทั่วไปตสม กองขยะหรือของเน่าเสียต่างๆ ชอบกินของที่มีแป้งอยู่ด้วย
๓.แมลงสาบอเมริกา มีชื่อวิทยาศาสตร์Periplanetaamericana(Linnaeus)มีชื่อสามัญว่า American cockroach ชาวไทยแมลงสาบ มีขนาดใหญ่ที่สุด ลำตัวยาว ๓-๔ เซนติเมตร สีน้ำตาลปนแดง มีบ้านเกิดเมืองนอนในอเมรกากึ่งกลาง แต่ว่าตอนนี้แพร่หลายไปทั้งโลก อีกทั้ง ๒ เพศมีปีกยาวคลุมถึงท้อง เป็นแมลงที่ว่องไว ชอบที่อุ่น ที่เปียกชื้น ถูกใจอยู่ในที่มืด ออกหากินใจกลางเป็น รับประทานของที่ตายแล้วรวมทั้งเศษอาหารทุกๆอย่าง
๔.แมลงสาบประเทศออสเตรเลีย มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Periplanetaaustralasiae(Fabeius) มีชื่อสามัญว่าAustralian cockroach คนประเทศไทยเรียกแมลงสาบ จำพวกนี้มีสีน้ำตาลแดง เหมือนแมลงสาบอเมริกัน ทั้งยัง ๒ เพศมีปีกยาว ชอบอาศัยอยู่นอกตึก กินอาหารทั้งหมดทุกอย่าง โดยมากกินซากพืชที่ตายแล้ว
๕.แทลงสาบเมืองร้อน มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Supellasupellectilium(Serville) มีชื่อสามัญว่าtropical cockroachหรือ brown-banded cockroachคนประเทศไทยมักเรียกแมลงสาบลาย ชนิดนี้มีลัษณะคล้ายตามแมลงสาบเยอรมัน แต่ว่ามีขนาดเล็กกว่า ลำตัวยาว ๑-๑.๒ มม. มีแถบสีเหลืองตามแนวขวาง ๒ แถบ แถบแรกอยู่โคนปีก อีกแถบอยู่ปีก ส่วนใหย่ปีกมักไม่ปิดปลายส่วนท้อง พบทั่วๆไป ทำมาหากินช่วงเวลากลางคืนชอบบิน ชอบอยู่ในที่แห้งแล้วก็ร้อน ชอบอยู่ที่สูง ดังเช่นในตู้เสื้อผ้ส ทานอาหารทุกชนิดโดยเฉพาะอย่างยิ่งของเสียและของที่ตายแล้ว
๖.แมลงสาบสุรินัม มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Pycnocellissurinamensis(Linnaeus)มีชื่อสามัญว่าSurinamcockroach คนประเทศไทยมักเรียก แมลงสาบหรือแกลบขี้เลื่อย เนื่องจากเจอตามกองขี้เลื่อย มีขนาดลำตัวยาวราว ๑.๕ ซม. ส่วนท้องกว้างที่สุด ๑ เซนติเมตร ท่อนหัวรวมทั้งอกข้อแรกสีดำ ขอบข้างหน้าและก็ข้างๆเกือบจะตลอกมีสีเหลืองแก่ ปีกสีน้ำตาล ขาสีน้ำตาลอ่อน นอกจากขาข้างหลังสีน้ำตาลเข้มตัวเมียปีกสั้นกว่าลำตัว เมื่อหุบปีกจีงเห็นปลายท้องโผล่ออกมา อาศัยอยู่นอกบ้านตามกองขี้เลื่อย กองแกลบ แล้วก็กองขยะที่เน่าเปื่อย นิมจับมาเกี่ยวเบ็ดเป็นเหยื่อสำหรับตกปลา
คุณประโยชน์ทางยาสมุนไพร แพทย์แผนไทยใช้ “ขี้แมลงสาบ” เข้ามาเป็นเครื่องยาในยาไทยหลายขนาน ขี้แมลงสาบที่ใช้นั้นเป็นขี้แมลงสาบที่อาศัยอยู่ตามบ้านเรือน เอามารวมกัน ก่อนใช้จำเป็นต้อง “ฆ่า” เสียก่อนกระบวนการทำก็คือ ให้นำไปคั่วให้เกรียมก่อนประยุกต์ใช้ ตำราเรียนสรรพคุณยาโบราณว่า ขี้แมลงสาบคั่วมีรสจืด แก้อักเสบฟกบวม แก้พิษร้อน แก้กาฬโรค ในพระตำรามุจาปักขันทกาให้ยาแก้นิ่วขนานหนึ่งเข้า “มูลแมลงสาบ” เป็นเครื่องยาด้วย ดังนี้ ถ้าเกิดจะแก้ท่านให้เอาพริกไท ๑
ขิง ๑
ดีปลี ๑
กระเทียม ๑ ผิวมะกรูด ๑
ไพร ๑
ขมิ้นอ้อย ๑ สุพรรณถันแดง ๑ มูลแมลงสาบ ๑ เอาสิ่ง ๑ บาท น้ำประสารทองสเหม็นตุเท่ายาทั้งหลาย บดทำแท่งไว้ ก็เลยเอาสารส้มยัดเข้าในผลแตงร้าน หมกไฟแกลบห็สุกบีบเอาน้ำฝนยานี้รับประทาน ในพระหนังสือปฐมจินดาร์ให้ยาขนานหนึ่งชิอ “ยามหาไชยมงคล” ใช้แก้หอบ แก้ไข้ ยาขนานนี้เข้า “มูลแมลงสาบ” เป็นเครื่องยาด้วย ดังต่อไปนี้ ยาเชี่อมหาไชยมงคลแก้หอบ ท่านให้เอา
กฤษณา ๑
จันทน์ชะมด ๑ เปลือกสันพร้านางแอ ๑ ต้นหญ้าพันงูแดง ๑ กำมถันแดง ๑ มูลแมลงสาบ ๑ ผลผักชี ๑ นอแรด ๑
งา ๑
เขากวาง ๑ รวมยา ๑๐ สิ่งนี้เอาเท่าเทียม ทำเป็นจุณ บดปั้นแท่ง ละลายน้ำมะนาวรับประทานหอบทราง ถ้าหากจะแก้ไข้เหนือละลายน้ำใบทับทิมต้ม
