น้ำมันขนแกะน้ำมันขนแกะ (wool-fat หรือ Adeps Lanae) เป็นผลิตภัณฑ์ที่ได้จากขนแกะ ส่วนปลายฤดูใบไม้ผลิถึงต้นฤดูร้อน น้ำมันนี้มีส่วนสำคัญเป็นคอเลสเตอรอลและก็ไฮโซคอเลสเตอรอล (isocholesterol) ตลอดจนเอสเตอร์ของกรดมันประเภทอื่นๆอีกหลากหลายประเภท ดังเช่น กรดแลโนแพลมิติก (lanopalmitic acid) กรดแลโนชอลิก (lanocerric acid) กรดคาร์นิวบิก (carnubic acid) กรดโอลีอิก (oleic acid) กรดไมริสติก (myristic acid) น้ำมันขนแกะนี้ใช้เป็นส่วนประกอบเพื่อดูดน้ำในการทำยาขี้ผึ้ง (ointment) และก็ยาครีม (cream) และก็ใช้สำหรับทากันผิวหนังแห้งแตก โดยยิ่งไปกว่านั้นอากาศหนาวเมื่ออากาศแห้งมากมาย น้ำมันขนแกะที่มีน้ำผสมอยู่ด้วยร้อยละ ๒๕-๓0 (hydrated wool-fat) เรียก แลโนลิน (lanolin)
คุณประโยชน์ทางยาหมอแผนไทยรู้จักใช้น้ำนมแกะรวมทั้งเขาแกะเป็นกระสายยาและเครื่องยา ดังต่อไปนี้๑. นมแกะ ได้จากแกะตัวเมียที่อยู่ในวัยเจริญพันธุ์ พระหนังสือคุณประโยชน์ (แลมหาพิกัด) บันทึกไว้ว่า “น้ำนมแกะแก้โรคหืดไอ และก็จุกเสียด รุ่งเรืองไฟธาตุ” ยาขนานที่ ๖๖ ในตาราพระยารักษาโรคพระนารายณ์ เข้า”น้ำนมแกะ” เป็นเครื่องยาด้วย ดังนี้
สมุนไพร น้ำมันมหาวิศครรภราชไตล เอาโหราทั้งสอง หนัก ๗ บาท สแย้ง
ชะพลู เปล้าใหญ่ เปล้าราม เปล้าสีน้ำเงิน เทียน ๕ เทียนเยาวภานีเป็น ๖ โกฏทั้งยัง ๕
กานพลู ใบกระวาน ลูกเอ็น
จันทน์แดง จันทน์ขาว หางไหล มหาละลาย ลูกตลอด สิ่งละตำลึง ๑ ตรีกระฏุก เปล้าน้อย
พิมเสน รากไคร้หอม รากต้นแฝกหอม ไค้เครือ เปราะหอม สิ่งละ ๒ ตำลึง รากคันทา สหัสคันทา อัชระคันทา
อบเชย รากผักแผ้วแดง รัตโชติ สิ่งละ ๓ ตำลึง
รากเจตมูลเพลิงเเดง แก่นสน สิ่งละ ๔ ตำลึง
กฤษณา ใบตลอด สิ่งละ ๕ ตำลึง ลูกลางโพง ๒0 ลูก น้ำมะกรูด น้ำมะนาวน้ำมะงั่ว น้ำส้มส้า น้ำนม
โค น้ำนม
กระบือ นม
แกะ นมแพะ น้ำมันคูเลละ น้ำมันเชตะ
น้ำมันพิมเสน น้ำมันดิน สิ่งละทนาน
น้ำมันงาเชย ๗ ทนาน มะพร้าวไฟ ๓ ลูก บิดมัวแต่กะทิ หุงให้อาจแต่ว่าน้ำมัน ทาแก้เส้นอุทธังคมาวาตา อโธค มาวาตา อันระคน พระโลหิต แล่นในพระเส้นสะดวก ให้พระเส้นตึงแลกเปลี่ยนระด่างนั้นออกสม่ำเสมอ เราพพระพุทธเจ้าออกพระสิธิสารประกอบทูลเกล้าฯ มอบให้ทรง ณ วัน ๓ ฯ ๑0 ค่ำ ศักราช ๒๒๓0 ปีขาล อัฐศกฯ
๒.เขาแกะ ได้จากเขาของแกะทั้งปวงผู้และเพศภรรยา ใช้เป็นเครื่องยาในยาไทย ตัวอย่างเช่น “ยาจักรวาลฟ้าครอบ” ในพระคัมภีร์ธาตุวิภังค์ ซึ่งมีบันทึกไว้ดังต่อไปนี้ยาชื่อจักรวาลฟ้าครอบ แก้พิษไข้รอยดำทั้งปวง สารพัดพิษอันใดๆก็ตามก็ดี พิษรอยดำด้านในด้านนอก ในกลุ้มใจในใจดีแล้ว แลพิษกาฬทั้งสิ้น ๗๐๐ ประเภทที่ไม่ได้ขึ้นมาทำพิษ คุดอยู่ในหัวใจแลตับปอดอีกทั้งด้านในก็ดี แลหลบอยู่ตามผิวหนังภายในก็ดีแล้ว แลพิษฝีดาษฝีหัวเดียว ดีแล้ว ตานทรางดีแล้ว ท่านให้ยำยาขนานใหญ่นี้ไว้แก้ เว้นไว้แต่บุราณกรรมแลปัจจุบันกรรมนอกจากนั้นหายสิ้นแล หมอทั้งมวลควรรีบทำยาขนานนี้ขึ้นไว้ให้เถอะ จึงจะสู้กันกับกาฬ ๗๐๐ พวกได้ ท่านให้เอา เขี้ยวเสือ ๑ เขี้ยวหมู ๑ เขี้ยวหมี ๑ เงี่ยงปลาฉนาก ๑ เงี่ยงปลาปลากระเบน ๑ นอแรด ๑ งาช้าง ๑
เขากุย ๑
เขากวาง ๑ เขาแพะ ๑ เขาแกะ ๑ ดังนี้คั่วให้ไหม้เกรียม หวายตะค้า ๑ หวายตะมอย ๑ เจ็ตภังคี ๑ สังกะระณี ๑ ดอกสัตบุศย์ ๑ สัตตบขี้งกช ๑ สัตบัน ๑ บัวหลวง ๑ บัวขม ๑ บัวเผื่อน ๑ จงกลนี ๑ พิกุล ๑
บุนนาค ๑
สาระภี ๑ มลิซ้อน ๑ มลิลา ๑ ดอกจำปา ๑ ดอกกระดังงา ๑
กฤษณา ๑ กะลำภัก ๑ ขอนดอก ๑ ใบพิมเสน ๑ พิมเสนเกล็ด ๑
การะบูร ๑ น้ำประสานทอง ๑ โกฏทั้งยัง ๕ หนึ่ง เทียนทั้ง ๕ หนึ่ง
ลูกจันทร์ ๑
ดอกจันทร์ ๑
กระวาน ๑
กานพลู ๑ สมุลแว้ง ๑ เห็ดกะถินขาว ๑ เห็ดกะถินวิมาน ๑ เห็ดมะพร้าว ๑ เห็ดตาล ๑ เห็ดงูเห่า ๑ เห็ดมะขาม ๑ เห็ดไม้รัง ๑ เห็ดไม้แดง ๑ เห็ดตับเต่า ๑ หัวมหากาฬ ๕ หนึ่ง ยาดังนี้เอาส่วนเสมอกัน สารพัดสารพัน (ดี) เป็นน้ำกระสายบดปั้นแท่งไว้ แก้กาฬ ๗๐๐ ชนิด แก้ได้ทุกประการ น้ำกระสายยายักใช้เอาตามแต่ที่ถูกใจด้วยโรคนั้นเหอะ แก้ในวสันตฤดู คือน่าฝนแล
