ชะมดเชียงชะมดเชียงเป็นสัตว์หลากหลายประเภทในสกุล Moschus จัดอยู่ในสกุล Cervidae (ในความหมายหนึ่งของคำ “เชียง” แสดงว่าที่สูง) แบบเรียนบางเล่มเรียกสัตว์พวกนี้ว่า กวางชะมด ตามชื่อสามัญที่เรียก musk deer แต่ว่าชะมดเช็ดมีลักษณะหลายประเภทที่ต่างจาก
กวาง อย่างเช่น ลำตัวมีขนาดเล็กถึงปานกลาง เพศผู้มีเขี้ยวใหญ่รวมทั้งยาวมากมาย ข้างบนของหัวกะโหลกไม่มีปุ่มกระดูกที่ทำหน้าที่เป็นฐานรองรับโคนเขา
ชีววิทยาของชะมดเช็ดชะมดเชียงเป็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม มีกีบคู่ รูปร่างเหมือนสัตว์ชนิดกวาง มีขนาดเล็ก วัดจากปลายจมูกถึงก้น ๘๐-๑๐๐ เซนติเมตร น้ำหนักตัว ๗-๑๗ กิโลกรัม หัวเล็ก ไม่มีเขา ตัวผู้มีเขายาวเหมือนใบมีด ยื่นพ้นฝีปากบนอย่างชัดเจน ตัวเมียมีเขี้ยวสั้นมากมายไม่ยื่นออกมาเสมือนเพศผู้ ใต้คอมีแถบขนสีขาว ๑-๒ แถบ ขนบนลำตัวค่อนข้างจะหยาบ สีลำตัวผันไปสุดแท้แต่จำพวกมีตั้งแม้กระนั้นสีน้ำตาลอมเหลือง น้ำตาลเข้มจนกระทั่งสีคล้ำเกือบจะดำ ใต้ท้องสีจางกว่าลางจำพวกมีจุดสีจางๆบนด้านข้างของลำตัวมีถุงน้ำดี นมมี ๑ คู่ ขาคู่ขี้เกียจมากกว่าขาคู่หน้าราว ๕ เซนติเมตร กีบเท้ายาวเรียว ตัวผู้เมื่อโตเต็มกำลังมีต่อมเหมือนถุงอยู่ระหว่างของลับกับสะดือสำหรับผลิตสารที่มีกลิ่น ลักษณะเป็นน้ำมันเหมือนวุ้นสีน้ำตาลแกมแดง เมื่อแห้งจะเป็นก้อน รวมทั้งกลายเป็นสีดำ เรียกชะมดเชียงหรือ musk ซึ่งแบบเรียนหลายเล่มเขียนผิดว่า ชะมดเช็ดได้จากอัณฑะ(testes) ของสัตว์เหล่านี้ชะมดเชียงที่ใช้เครื่องยาที่เรียก ชะมดเชียง เช่นเดียวกันนั้น อาจได้จากสัตว์ ๔ ชนิด เป็น
๑.จำพวกที่มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Moschus moschiferus Linnaeus ประเภทนี้มีขนาดใหญ่ที่สุด ขนาดลำตัว ๕๕-๖๐ เซนติเมตร ลำตัวสีน้ำตาลเข้ม มักมีลายจุดรวมทั้งขีดสีจางกว่าบนลำตัว ขนค่อนข้างจะยาวแล้วก็อ่อนนุ่ม ลำคอมีแถบสีขาวพาดตามทางยาว ๒ แถบ กระดูกขายาวกว่าชนิดอื่นๆลูกชะมดเช็ดจำพวกนี้มีลายจุดและขีดสีขาวเด่นตลอดตัว เจออาศัยอยู่ในแคว้นไซบีเรียจนกระทั่งเกาะแซ็กคาลินในประเทศรัสเซีย ดูโกเลีย ประเทศเกาหลี แล้วก็จีนภาคเหนือ
๒.ชนิดที่มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Moschus chrysogaster (Hodgson) ขนาดลำตัว ๕๐-๕๖ ซม. หัวกะโหลกหัวมีส่วนปากยาวกว่าประเภทอื่น ลำตัวสีน้ำตาลเหลือง มีประสีจาง ไม่เด่นนัก ปลายใบหูสีเหลือง ลำคอมีแถบกว้างสีขาวเพียงแต่แถบเดียวจำพวกย่อยที่เจอในเมืองสิกขิมของอินเดียรวมทั้งเนปาล มีลำตัวสีน้ำตาลคล้ำเกือบดำ ไม่มีแถบสีขาวที่คอ อาศัยอยู่ตามพื้นที่สูงแถบแนวเขาหิมาลัยและก็เทือกเขาใกล้เคียงในประเทศอัฟกานีสถานที่ ประเทศปากีสถาน ภาคเหนือของประเทศอินเดีย (ในเมืองชัมมูและก็กัศมีร์กับรัฐสิกขิม) ภูเขาฏาน เนปาล และก็ภาคตะวันตกของจีน
๓.ชนิดที่มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Moschus fuscus Li ขนาดลำตัว ๕๐-๕๓ ซม. ลำตัวสีดำเข้ม ไม่มีสีจางบนลำตัว มักอยู่ตามซอกเขาลึก ริมน้ำในบริเวณยุยงนดกนของจีนและเขตปกครองตนเองทิเบต ประเทศพม่าทางเหนือ เนปาล เมืองสิกขิมของประเทศอินเดีย รวมทั้งภูเขาฏาน
๔.ชนิดที่มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Moschus berzovskii Flerov ชนิดนี้ทีขนาดเล็กที่สุด ขนาดลำตัวสั้นกว่า ๕๐ ซม. ลำตัวสีน้ำตาลเข้ม มีจุดละเอียดสีน้ำตาลเหลืองประตลอดลำตัว คอมีลายแถบสีขาว ๒ แถบ ปลายใบหูมีสีดำ เจออาศัยอยู่ในป่าทึบของจีน ตั้งแต่ภาคตะวันตก ภาคใต้ ไปจนถึงจรดชายฝั่งทะเลด้านทิศตะวันออกเฉียงใต้ รวมทั้งในภาคเหนือของประเทศเวียดนาม
ชะมดเชียงเป็นสัตว์ขวยเขินมักซุกซ่อนตัว มีประสาทรับเสียงดีเยี่ยม เมื่อสะดุ้งจะกระโจนหนีไปอย่างเร็ว ในเวลาเช้ารวมทั้งเย็นจะออกมาจากแหล่งที่พักนอน ซึ่งเป็นตามซอกหินหรือท่อนไม้เพื่อหากิน อย่างเช่น ดอกไม้ ใบไม้ ยอดอ่อนของพืช แล้วก็หญ้า ในฤดูหนาวจะรับประทานก้านไม้เล็กๆมอส และไลเคนเป็นปกติอยู่โดดเดี่ยวทั้งปี นอกจากกรุ๊ปของชะมดเช็ดตัวเมียกับลูกเท่านั้นในเขตที่อาศัยมีทางเดินติดต่อกันระหว่างแหล่งของกิน แหล่งหลบภัย และก็ที่ถ่ายมูลหลังจากที่ถ่ายมูลจะใช้ขาคู่หน้าเขี่ยดินกลบ ชะมดเชียงเพศผู้แสดงเส้นเขตโดยการเอากลิ่นจากต่อมทาไว้ตามต้นไม้ ก้านไม้ และก้อนหิน พินิจได้จากรอยเปื้อนน้ำมันที่ติดอยู่รู้เรื่องว่ากลิ่นดังที่กล่าวผ่านมาแล้วยังใช้เป็นสื่อให้ตัวเมียเข้ามาหาด้วย
ฤดูผสมพันธุ์ของชะมดเชียงอยู่ในราวพฤศจิกายนถึงเดือนธันวาคม ตัวผู้วิ่งตามต้อนตัวเมียและสู้กับเพศผู้ตัวอื่นๆเพื่อช่วงชิงตัวเมีย เขี้ยวที่ยาวอาจจะส่งผลให้กำเนิดรอยแผลฉกรรจ์บนคอรวมทั้งบนแผ่นหลังของคู่ปรปักษ์ ในระยะนี้เพศผู้เกือบจะอดอาหารเลย อีกทั้งตื่นตัวอยู่ตลอดระยะเวลาและวิ่งไปมาในบริเวณกว้าง เมื่อสิ้นสุดฤดูสืบพันธุ์ก็เลยจะกลับไปอาศัยอยู่บริเวณที่อยู่เดิมอีกรอบหนึ่ง เมื่อสืบพันธุ์แล้ว ตัวเมียจะท้องนาน ๑๕๐-๑๘๐ วัน โดยทั่วไปจะคลอดลูกครั้งละตัว ลูกอ่อนเมื่อทารกมีน้ำหนัก ๖๐๐-๗๐๐ กรัม ลำตัวมีจุดแล้วก็ขีดสีขาวบดบังหมดทั้งตัว ในช่วงอาทิตย์แรก ลูกชะมดเชียงซุกตัวนิ่งอยู่ตามซอกหินหรือตามพุ่มไม้ทึบ ตัวเมียเข้าไปให้นมลูกเป็นครั้งคราว ในระหว่างกินนมลูกจะใช้ขาหน้าเกาะเขี่ยขาคู่ข้างหลังของแม่อยู่ตลอดเวลาเพื่อกระตุ้นให้นมไหล การกระทำแบบนี้ไม่เจอในสัตว์พวกกวาง เมื่ออายุได้รา ๑ เดือน จึงออกไปพบกินกับแม่ ชะมดเช็ดมีอายุ ๘-๑๒ ปี ถิ่นที่อยู่ส่วนใหญ่เป็นป่าที่อยู่ห่างไกลจากชุมชน มักเป็นป่าสนหรือป่าผลัดใบที่รกทึบบนเทือกเขาหิน ในเขตหนาวและเขตอบอุ่นของซีกโลกภาคเหนือ ตั้งแต่ประเทศรัสเซีย มองดูโกเลีย เกาหลี จีน ลงมาถึงตามประเทศที่อยู่ตามแนวแนวเขา ในภูมิภาคทวีปเอเชียใต้ ยกตัวอย่างเช่น อัฟกานีสถานที่ปากีสถาน ตอนเหนือของประเทศอินเดีย เมืองสิกขิม ภูเขาฏาน เนปาล แล้วก็ภูมิภาคในแถบเอเซียอาคเนย์ ตั้งแต่ประเทศพม่าจนกระทั่งเวียดนาม
สรรพคุณทางยาสรรพคุณทางโบราณว่า ชะมดเชียงมีรสหอมเย็นรวมทั้งคาวบางส่วน ใช้ปรุงเป็นยาชูกำลังและบำรุง จิตใจไม่ให้ขุ่นมัว ใช้ผสมในยาแผนไทยต่างๆหลายขนาน ยกตัวอย่างเช่นยาแก้ลมยาแก้เจ็บคอยาแก้ไข้หนาวสั่น ยาแก้โรคที่เกิดขึ้นและมีปัญหาเกี่ยวกับข้อ แก้อาการเกร็งของกล้ามเนื้อในโรคไอกรน แต่ว่ามักใช้ในปริมาณน้อย เพราะเหตุว่ามีราคาแพงรวมทั้งหายาก ชะมดเช็ดมีองค์ประกอบทางเคมี ชื่อสาร มัสโคลน(muscone)นอกจากยังมีชัน(resin)คอเลสเตอรีน(cholesterin) โปรตีนไขมันแล้วก็สารอื่นๆอีกหลายแบบ ใช้ในอุตสาหกรรมทำน้ำหอม
Tags : สัตววัตถุ
