พระป่าและวัดป่าของไทย ปัจจัยสี่ของพระป่า กิจวัตรของพระป่า พระภิกษุในศาสนาพุทธแบ่งออกได้เป็นสองฝ่ายเป็น ฝ่ายคันถธุระรวมทั้งข้างวิปัสสนาธุระ ข้างคันถธุระ เล่าเรียนพระปริยัติธรรม คำสอนของพระพุทธเจ้าเพื่อเกิดความรอบรู้ในหลักธรรม เพื่อนำไปปฏิบัติตนปฏิบัติ และก็อบรมสั่งสอนคนอื่นถัดไป ภิกษุข้างนี้เมื่อเล่าเรียนแล้วจะเกิดสติปัญญาที่เรียกว่า สุตตามยปัญญา เป็นปัญญาจากการเรียนรู้จากด้านนอกโดยการฟังการเห็นฯลฯ โดยมากภิกษุข้างคันถธุระ ชอบอยู่ที่วัดในเมืองหรือหมู่บ้าน เพื่อความสะดวกในการสืบหาความรู้เพื่อตัวเองจากแหล่งความรู้ต่างๆและก็ได้ใช้ความสามารถนั้นๆอบรมสั่งสอนคนอื่นได้ง่าย ได้บ่อยครั้งรวมทั้งได้จำนวนไม่ใช่น้อย จึงเรียกพระภิกษุสงฆ์ข้างนี้อีกอย่างหนึ่งว่าเป็นฝ่ายค้างมวาสี หรือพระบ้าน
อีกข้างหนึ่งเรียกว่าข้างวิปัสสนาธุระ นำเอาพระธรรมคำกล่าวสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าไปปฏิบัติตนปฏิบัติอย่างเคร่งครัด เอาจริงเอาจังโดยย้ำที่การฝึกจิตในด้านสมาธิ เพื่อให้เกิดปัญญาในลักษณะของภาวนามยปัญญา อันเป็นวิชาความรู้ที่แท้จริงตามหลักของพุทธศาสนา เป็นปัญญาที่เกิดขึ้นจากภายในผุดเกิดขึ้นเองเมื่อได้ปฏิบัติสมาธิชอบ จนถึงระดับหนึ่งคือ จเหม็นตุตถฌาน แล้วกระทำในใจให้แยบคายน้อมไปไปสู่ที่ใต้ต้นวิชชาสาม ซึ่งจะเป็นความรู้ตามจริงในระดับหนึ่ง ตามกำลังความสามารถของผู้ปฏิบัตินั้นๆอันเป็นหนทางก่อให้เกิดการเป็นอิสระจากสังสารวัตร ซึ่งเป็นจุดหมายปลายทางอันสูงสุดของพระพุทธศาสนา การปฏิบัติเพื่อให้บรรลุจุดประสงค์ดังที่กล่าวถึงมาแล้วจึงควรหาที่สงบเงียบ ห่างไกลต่อการรบกวนจากภายนอกในลักษณะต่างๆด้วยเหตุนี้พระสงฆ์ข้างนี้ก็เลยออกไปสู่ป่าเขา ค้นหาสถานที่ เพื่อให้เกิดสัปปายะแก่ตัวเองที่จะบำเพ็ญสมาธิภาวนาอย่างเห็นผล จึงเรียกพระสงฆ์ข้างนี้ว่า ข้างอรัญวาสี หรือพระป่า หรือพระธุดงค์
ในยุคพุทธกาล ภิกษุทุกรูปจะเป็นพระป่า พระผู้มีพระภาคสัมมาสัมพระพุทธทรงกำชับให้ภิกษุสาวกของพระองค์ ให้ออกไปสู่โคนไม้ คูหาหรือเรือนร้าง เพื่อปฏิบัติสมาธิภาวนา พระพุทธเจ้าเกิดในป่า เป็นที่ป่าลุมพินีวัน ณ เขตติดต่อดินแดนระหว่างกรุงกบิลพัสดุ์กับกรุงเทวทหะ รู้ที่ใต้ต้นอัสสัตถพฤกษ์ ในป่าริมฝั่งแม่น้ำเนรัญชรา ตำบลอุรุเวลาเสนานิคม เขตกรุงสาวัตถี แคว้นมคธ ทรงแสดงพระธัมมจักกัปปวัตนสูตรที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน ตำบลกรุงพาราณสี แล้วก็เข้าสู่ปรินิพพานที่ป่าในเขตกรุงกุสิท้องนาราย ตลอดระยะเวลา ๕๑ ปี พระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ทรงจาริกไปสอนเวไนยสัตว์ และเสด็จประทับอยู่ในป่า เมื่อมีผู้ที่เลื่อมใสเชื่อถือสร้างวัดถวายก็จะสร้างวัดในป่า อาทิเช่น เชตวัน เวฬุวัน อัมพวัน ลัฏฐิวัน ชีวกัมพวัน มัททกุจฉิสัตว์ป่าทายวัน อันธวัน รวมทั้งนันทวัน ฯลฯ คำว่าวันมีความหมายว่าป่า พระพุทธองค์จะประทับอยู่ในวัดดังที่ได้กล่าวมาแล้วข้างต้นตอนตอนปี ปีหนึ่งไม่เกินสี่เดือน นอกนั้นจะเสด็จจาริกนอนตามโคนไม้ตามป่า
พระป่าของไทยพระป่าของไทย หมายคือพระที่อยู่ตามธรรมชาติเหมือนกับ พระพุทธเจ้าผู้วิเศษตสัมมาสัมพระพุทธ รวมทั้งพระสาวกตั้งแต่ยุคพุทธกาล เป็นคนที่บรรพชาบวชถูกต้องครบถ้วนบริบูรณ์ตามพระธรรมวินัย ไม่ผิดกฏหมายของประเทศ บรรพชาด้วยความนับถืออย่างเปี่ยมล้นและบริสุทธิ์ใจในบวรศาสนาพุทธ เมื่อบรรพชารวมทั้งเอาจริงเอาจังบำเพ็ญเพียร ตามหลักพระธรรมวินัยอย่างเคร่งครัด เพื่อบรรลุธรรม อันก่อให้เกิดการพ้นจากการเวียนว่ายตายเกิด ทำให้พ้นจากกองทุกข์ อันเป็นจุดหมายอันสูงสุดของศาสนาพุทธ
ในสมัยสุโขทัยสม่ำเสมอมายังสมัยอยุธยา พวกเรามีพระภิกษุฝ่ายค้างมวาสี ย้ำทางด้านคันถธุระรวมทั้งข้างอรัญวาสีเน้นย้ำทางด้านวิปัสสนาธุระ ดังจะมองเห็นได้ในประวัติศาสตร์ในรัชสมัยสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ครั้งที่ปฏิบัติการรบยุทธหัตถีกับพระมหาอุปราชาแม่ทัพเมียนมาร์ ได้ชัยชนะ แต่แม่ทัพนายกองคนไม่ใช่น้อยทำการผิดพลาดได้รับการพินิจพิเคราะห์โทษ สมเด็จพระนพรัตน์ที่
วัดป่าแก้วรวมทั้งแผนก ได้เสด็จมาแสดงธรรมเพื่อทรงยกโทษประหารแก่ แม่ทัพนายกองพวกนั้น โดยยกเอาสถานะการณ์ตอนที่พระพุทธองค์ผจญพญามาร ในคืนวันที่ จะทรงรู้แจ้งมาเป็นอุทาหรณ์ สมเด็จพระกษัตริย์มหาราชทรงปลาบปลื้มสุขใจ ปลื้มปิติในพระธรรมที่สมเด็จพระนพรัตน์วัดป่าแก้ว ทรงแสดงยิ่งนักตรัสว่า "พระผู้เป็นเจ้าว่านี้ควรจะนักหนา" และก็ได้ทรงพระราชทานอภัยโทษประหารแก่แม่ทัพนายกองเหล่านั้น
จะมีความเห็นว่าสมเด็จพระนวรัตน์
วัดป่าแก้ว เป็นภิกษุฝ่ายอรัญวาสี จึงได้ชื่อนี้และก็อยู่ที่วัดป่า แต่ก็ไม่ได้ตัดขาดจากโลกข้างนอก เมื่อมีเหตุสำคัญที่ฝ่ายพระภิกษุสงฆ์เหมาะสมที่จะออกมาช่วยเหลือข้างบ้านเมือง หรือบางทีก็อาจจะกล่าวโดยรวมว่า ฝ่ายศาสนจักรเกื้อหนุนฝ่ายอาณาจักร ท่านก็สามารถทำธุระนี้ได้อย่างสมบูรณ์แบบ อย่างคนที่ชำนาญในพระไตรปิฎก ด้วยเหตุนั้น พระภิกษุสงฆ์ฝ่ายอรัญวาสีผู้ปฏิบัติวิปัสสนาธุระ ต้องมีความรู้ทางคันถธุระอย่างดีเยี่ยมมาก่อน จะได้ปฏิบัติวิปัสสนาธุระได้อย่างแม่นยำตรงทาง คุณลักษณะข้อนี้ได้มีตัวอย่างมาสุดแท้แต่สมัยก่อน
ในยุครัตนโกสินทร์ มีพระภิกษุที่เป็นแบบอย่างของพระป่าในปัจจุบัน เป็นที่รู้จักกันดีเป็น พระอุบาลีคุณูปมาจารย์ (สิริจันโท จันทร์) สมัยก่อนเจ้าอาวาสวัดบรมนิวาส กรุงเทพฯ (สะพานยศเส) หลวงปู่เสาร์ กันตสีโล และหลวงปู่มั่น ปัญญาทัตตมหาเถระ อีกทั้งสามท่านมีเสียงสรรเสริญเป็นที่เลื่องลือ ในดินแดนแห่งศาสนาพุทธฝ่ายเถรวาท ในประเทศไทย ประเทศลาว และประเทศพม่า สำหรับหลวงปู่มั่น ภูรีทัตโคลนหาเถระ เป็นภิกษุที่มีลูกศิษย์เป็นพระป่าเยอะที่สุดตกทอดมาจนถึงปัจจุบันนี้ ท่านได้บวชอุปสมบทเป็นพระภิกษุสงฆ์ เมื่อปี พุทธศักราช๒๔๓๖ และตาย เมื่อ ปี พ.ศ.๒๔๙๖ นับตั้งแต่ปี พ.ศ.๒๔๖๐ กระทั่งตายท่านได้ออกอบรมสั่งสอนศิษย์เป็นจำนวนมาก ตั้งแต่เบื้องต้นจนกระทั่งลำดับสูงสุด โดยเน้นย้ำภาคปฏิบัติที่เป็นจิตภาวนาล้วนๆตามวิถีทางพระอริยมรรคมีองค์แปด เมื่อกล่าวโดยสรุปตัวอย่างเช่น สิกขา 3หมายถึงศีล สมาธิ ปัญญา
ปัจจัยสี่ของพระป่าเหตุที่จำเป็นสำหรับพระภิกษุในพุทธศาสนา เพื่อให้เหมาะเจาะแก่การดำรงชีวิตอยู่สำหรับเพื่อการประพฤติตามธรรม พระพุทธเจ้าทรงประทานไว้สี่อย่าง
พระป่าของไทยได้นำมาปฏิบัติตัวปฏิบัติกระทั่งถือเป็นนิสัยเป็น
๑. การออกเที่ยวบิณฑบาตมาดำรงชีวิตตลอดชีวิต การบิณฑบาตเป็นงานสำคัญประจำชีวิต ในอนุศาศน์ท่านอบรมไว้มีทั้งยังข้อรุกขมูลเสนาสนะ และข้อบิณฑบาต การออกบิณฑบาต พระผู้มีพระภาคทรงนับว่าเป็นธุระต้องประจำท่าน ทรงถือปฏิบัติเพื่อโปรดเวไนยสัตว์อย่างสม่ำเสมอตลอดมาถึงวันปรินิพพาน การบิณฑบาต เป็นกิจวัตรที่อำนวยประโยชน์แก่ผู้บำเพ็ญเป็นเอนกปริยาย พูดอีกนัยหนึ่ง เวลาเดินบิณฑบาตไปในบ้านใกล้เรือนเคียง ก็เป็นการบำเพ็ญเพียรไปในตัวตลอดเวลาที่เดิน เหมือนกันกับเดินจงกรมอยู่ในสถานที่พักประการหนึ่ง เป็นการเปลี่ยนท่าทางตอนนั้นประการหนึ่ง คนที่บำเพ็ญทางปัญญาโดยสม่ำเสมอ เมื่อเวลาเดินบิณฑบาต เมื่อได้มองเห็นหรือได้ยินสิ่งต่างๆที่ผ่านเข้ามาสัมผัสทางทวารย่อมเป็นเครื่องเสริมสติปัญญา แล้วก็ถือเอาประโยชน์จากสิ่งนั้นๆได้โดยลำดับอย่างหนึ่ง เพื่อตัดความขี้คร้านของตนที่ชอบแต่ผลอย่างเดียว แต่ขี้คร้านก่อเรื่องที่คู่ควรแก่กันประการหนึ่ง และเพื่อตัดทิฏฐิพยายามถือตน เกลียดชังต่อการโคจรบิณฑบาต อันเป็นลักษณะของการเป็นผู้ขอ เมื่อได้อะไรมาจากบิณฑบาตก็ฉันแบบงั้น พอเพียงยังอัตภาพให้เป็นไป ไม่พอกพูนผลักดันกายให้มากมาย อันจะเป็นข้าศึกต่อความเพียรทางจิตใจให้ก้าวหน้าไปได้ยาก การฉันทีเดียวในหนึ่งวันก็ควรจะฉันเถิดแต่ว่าพอประมาณ ไม่ให้มากเกินความจำเป็น รวมทั้งยังจะต้องพิจารณาเหตุว่าอาหารประเภทใดเป็นคุณแก่ร่างกาย แล้วก็เป็นคุณแก่จิต เพื่อให้สามารถปฏิบัติสมาธิภาวนาได้ด้วยดี
๒. การถือผ้าบังสุกุลจีวรทั้งชีวิต ในสมัยพุทธกาล พระผู้มีพระภาคทรงเชิดชูพระมหากัสสปะว่า เป็นผู้เยี่ยมสำหรับในการทรงผ้าบังสุกุลเป็นวัตร ผ้าบังสุกุล คือผ้าที่ถูกละเลยไว้ตามป่าช้า เช่นผ้าห่อศพ หรือผ้าที่ทิ้งเอาไว้ตามกองขยะ ซึ่งเป็นของเศษเดนทั้งหลายแหล่ ไม่มีใครหวงแหน พระภิกษุสงฆ์เอามาเย็บต่อเนื่องกันตามขนาดของผ้าที่จะทำเป็นสบง ผ้าจีวร สังฆาฏิ ได้โดยประมาณแปดนิ้วจัดเป็นผ้ามหาบังสุกุล ผ้าบังสุกุลอีกชนิดหนึ่งที่เป็นรองลงมา ผู้ที่มีจิตศรัทธานำผ้าที่ตนได้มาด้วยความบริสุทธิ์ไปวางเอาไว้ภายในสถานที่พระภิกษุเดินจงกรมบ้าง ที่กุฏิบ้าง หรือทางที่ท่านเดินผ่านไปมา แล้วหักกิ่งไม้วางไว้ที่ผ้า หรือจะจุดธูปเทียนไว้ พอให้ท่านรู้ดีว่าเป็นผ้ามอบเพื่อบังสุกุลเท่านั้น
๓. รุกขมูลเสนาสนัง ถือการอยู่โคนไม้ในป่าเป็นที่พักที่อาศัย มหาบุรุษโพธิสัตว์ก่อนทรงรู้แจ้งในขณะที่ค้นหานิพพานธรรมอยู่หกปี ก็ได้มีการดำรงชีวิตอย่างนี้ตลอดมา ด้วยเหตุนั้น พระพุทธองค์ก็เลยทรงแนะนำพระสาวกให้เน้นย้ำการอยู่ป่าเป็นส่วนมาก จำทำให้การกระทำธรรมรุ่งเรืองกว่าการอยู่ที่อื่นๆ
๔. การฉันยาดองด้วยน้ำมูตรเน่าทั้งชีวิต เป็นการฉันยาตามมีตามได้ หรือท่องเที่ยวสืบหายาตามป่าเขา อันกำเนิดตามธรรมชาติเพื่อบรรเทาเวทนาของโรคทางกายเพียงแค่นั้น
กิจวัตรของพระป่ากิจวัตรประจำวันที่สำคัญในพุทธศาสนา เป็นแถวปฏิบัติของพระป่า ที่ปฏิบัติอยู่เป็นประจำมีอยู่สิบประการคือ
๑. ลงโบสถ์ในวัดหรือที่ไหนๆมีพระภิกษุตั้งแต่สี่รูปขึ้นไป จะต้องสัมมนากันลงฟังพระปาฏิความหลุดพ้น ทุก ๑๕ วัน (ครึ่งเดือน)
๒. บิณฑบาตดำรงชีวิตตลอดชีพ
๓. ทำวัตรสวดมนต์ไหว้พระ รุ่งเช้า - เย็นทุกเมื่อเชื่อวัน เว้นแต่เจ็บไข้อาการหนัก พระป่าจะทำวัตรสวดมนต์ไหว้พระเอง มิได้สัมมนารวมกันทำวัตรสวดมนต์ราวกับพระบ้าน
๔. ปัดกวาดเสนาสนะ วัด ลานพระเจดีย์ ลานวัดและบริเวณใต้ต้นมหาโพธิ์ ถือเป็นกิจวัตรสำคัญ เป็นเครื่องมือกำจัดความคร้านมักง่ายได้อย่างดีเยี่ยม พระวินัยได้แสดงอานิสงค์ไว้ห้าประการ หนึ่งในห้าประการนั้นเป็น ผู้กวาดชื่อว่าเป็นผู้ดำเนินตามคำสั่งสอนของพระศาสดา แล้วก็หากตายเนื่องจากว่าทำลายขันธ์ก็ย่อมเข้าถึงสุคติโลกสรวงสวรรค์
๕. รักษาผู้สามครอบครองคือ สังฆาฏิ จีวรและสบง
๖. อยู่ปริวาสกรรม
๗. โกนผม โกนหนวด ตัดเล็บ
๘. เรียนรู้สิกขาบทรวมทั้งปฏิบัติอาจารย์
๙. แสดงบาปคือ การเปิดเผยโทษที่ตนทำผิดพระวินัยที่เป็นลหุโทษ แก่ภิกษุรูปใดรูปหนึ่งให้รู้แล้วก็สัญญาว่าจะสำรวมระวังมิให้เกิดทำผิดเช่นนั้นอีก
๑๐. พิเคราะห์ปัจจเวกขณะทั้งยังสี่ ด้วยความไม่ประมาท คือ ใคร่ครวญสังขาร ร่างกาย จิตใจ ให้เป็นของไม่เที่ยงถาวรที่ดีงามได้ยาก ให้เห็นเป็นอนิจจัง ทุกขัง อนัตตา เพื่อเป็นอุบายทางปัญญาอยู่ตลอดระยะเวลาในอิริยาบถสี่หมายถึงยืน เดิน นั่ง นอน
ธุดงค์วัตรของพระป่า ธุดงค์ที่พระผู้มีพระภาคให้ปฏิบัติเพื่อขจัดกิเลสที่ฝังอยู่ภายใจจิตใจของปุถุชน มีอยู่ ๑๓ ข้อ ดังนี้
๑. ปังสุกูลิกังคะ ถือใช้แต่ผ้าบังสุกุลเป็นวัตร
๒. เตจีวริกังคะ ถือใช้ผ้าเพียงสามผืนเป็นวัตร
๓. ปิณฑปาติกังคะ ถือการเที่ยวบิณฑบาตเป็นวัตร
๔. สปทานจาริกังคะ ถือการเที่ยวบิณฑบาตไปตามแถวเป็นวัตร เพื่อเป็นความงามในเพศสมณะในทางมรรยาท สำรวมระวังอยู่ในหลักธรรม หลักวินัย
๕. เอกาสนิกังคะ ถือการฉันมื้อเดียวเป็นวัตร เพื่อตัดกังวลในเรื่องการฉันอาหารให้พอเหมาะกับเพศสมณะให้เป็นผู้เลี้ยงง่าย ไม่รบกวนคนอื่นให้ลำบาก
๖. ปัตตปิณฑิกังคะ คือฉันเฉพาะในบาตรเป็นวัตร ฉันเฉพาะในบาตร เพื่อขจัดความเพลิดเพลินในรสอาหาร
๗. ขลุปัจฉาภัตติกังคะ ถือการห้ามฉันภัตอันนำมาถวายเมื่อภายหลังเป็นวัตร
๘. อารัญญิกังคะ ถือการอยู่ป่าเป็นวัตร
๙. รุกขมูลิกังคะ ถือการอยู่โคนไม้เป็นวัตร ข้อนี้ตามแต่กาลเวลาและโอกาสจะอำนวยให้
๑๐. อัพโภกาลิกังคะ ถือการอยู่ในที่แจ้งเป็นวัตร ข้อนี้ก็คงตามแต่โอกาส และเวลาจะอำนวยให้
๑๑. โสสานิกังคะ ถือการอยู่ป่าช้าเป็นวัตร ขึ้นอยู่กับผู้ปฏิบัติให้เหมาะกับเวลาและโอกาส
๑๒. ยถาสันถติกังคะ ถือการอยู่เสนาสนะแล้วแต่เข้าจัดให้ มีความยินดีเท่าที่มีอยู่ไม่รบกวนผู้อื่น อยู่ไปพอได้บำเพ็ญสมณธรรม
๑๓. เนสัชชิกังคะ ถือการ ยืน เดิน นั่ง อย่างเดียว ไม่นอนเป็นวัตร โดยกำหนดเป็นคืนๆ ไป
Tags : พระป่า,วัดป่า,วัดป่า
ผู้เขียน
หัวข้อ: พระป่าและวัดป่าของไทย ปัจจัยสี่ของพระป่า กิจวัตรประจำวันของพระป่า (อ่าน 525 ครั้ง)